AI शेती महाराष्ट्रात नुसती संकल्पना नाही—आता ती तयार वास्तव आहे.”—हिंदुस्थान टाइम्सची रिपोर्ट तुम्हाला दाखवते की पुण्यातील शेतकऱ्यांनी AI वापरून जलव्यवस्थेत 50% बचत आणि 40% अधिक उत्पादन नोंदवले. आजच्या धावपळीच्या युगात, शेतीत तंत्रज्ञानाचा वापर करणे अत्यावश्यक झाले आहे. ‘AI शेती’ (Artificial Intelligence Farming) हे या साठी एक उत्तम उदाहरण आहे.
MahaAgri‑AI Policy – 2025–2029: विस्तृत माहिती
महाराष्ट्र सरकारने कृषी क्षेत्राला आधुनिक तंत्रज्ञानाशी जोडण्यासाठी ‘MahaAgri-AI Policy’ ची घोषणा केली आहे. या धोरणांतर्गत, पुढील तीन वर्षांमध्ये ₹500 कोटींचा निधी गुंतवला जाणार आहे. या धोरणात कृषी प्रेसिजन (Precision Agriculture), ड्रोन (Drones), IoT (Internet of Things), मोबाईल ॲप्स (Mobile Apps) आणि A-DeX (Agricultural Data Exchange) यांसारख्या तंत्रज्ञानाचा समावेश आहे.
राज्यात कृषी क्षेत्रात AI चा वापर वाढवण्यासाठी, सरकार 4 AI प्रशिक्षण केंद्रे सुरू करणार आहे. याशिवाय, शेतकऱ्यांसाठी मराठी भाषेत “Vistaar” नावाचा स्मार्ट चैटबॉट (Smart Chatbot) सेवा देखील उपलब्ध केली जाईल.
1. ड्रोन व स्मार्ट सेन्सर्स: शेतीत क्रांती
ड्रोन आणि स्मार्ट सेन्सर्सच्या वापरामुळे शेतीमध्ये अचूक माहिती मिळवणे शक्य झाले आहे. पुण्याजवळील 1000 शेतकऱ्यांनी हे तंत्रज्ञान वापरून 40% पर्यंत अधिक उत्पादन घेतले आहे. यामुळे त्यांना जमिनीतील डेटा, हवामानाचा अंदाज आणि पिकांचे आरोग्य याबद्दल त्वरित सूचना मिळत आहेत.
सातारा जिल्ह्यात 100 हेक्टर्समध्ये AI चा वापर सुरू केला गेला आहे, ज्यामुळे 40% पर्यंत पिक उत्पादन वाढले आहे आणि 50% पाण्याची बचत झाली आहे.
2. Microsoft–ADT प्रकल्प: तंत्रज्ञानाचा संगम
Microsoft आणि ADT (Agricultural Development Trust) यांच्या संयुक्त विद्यमाने ‘Agripilot.ai’ ॲप तयार केले आहे. हे ॲप पिक संरक्षण, सिंचन आणि जमिनीच्या परीक्षण माहितीसाठी उपयुक्त आहे. [
प्रसिद्ध शेतकरी सीमा चावण यांनी 30-40% पर्यंत वाढीव उत्पादनाचा अनुभव व्यक्त केला आहे.
3. पाणी व कीटक नियंत्रण: AI ची भूमिका
AI-आधारित पेरोमोन ट्रॅप्स (Pheromone Traps) वापरून पिंक बॉलरमिड (Pink Bollworm) या किडीवर प्रभावी नियंत्रण मिळवता येते. महाराष्ट्र मृदा नकाशणात अग्रेसर आहे, ज्यामुळे जमिनीची माहिती अचूकपणे उपलब्ध होते. अध्यक्षांचे AI सह कीटक नियंत्रणाचे प्रयोग जलद परिणाम देत आहेत.
4. A-DeX & “Vistaar” चैटबॉट: माहितीचा खजिना
MahaVedh आणि AgriStack यांसारख्या सर्व डिजिटल प्लॅटफॉर्म्स (Digital Platforms) A-DeX मध्ये एकत्रित केले जातील, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना एकाच डॅशबोर्डवर (Dashboard) संपूर्ण शेती डेटा उपलब्ध होईल. मराठी भाषेत agronomic सल्ला देण्यासाठी “Vistaar” चैटबॉट सेवा लवकरच सुरू करण्यात येत आहे.
5. प्रशिक्षण केंद्रे व इनोव्हेशन इन्क्युबेटर (Innovation Incubator): ज्ञानाची भर
कृषी क्षेत्रातील नवीन कल्पनांना चालना देण्यासाठी, 4 कृषी विद्यापीठांमध्ये शोध-प्रशिक्षण केंद्रे स्थापन केली जातील. IIT आणि IISc यांच्या सहकार्याने हे केंद्र AI-Agritech मध्ये नविनता आणण्यासाठी प्रयत्नशील असतील. दरवर्षी AI–Agritech कार्यक्रम आयोजित केले जातील.
6. Farmers’ Voice – शेतकऱ्यांचे अनुभव
“AI मला फक्त नियम नाही, तर ‘खेतीचा डॉक्टर’ वाटतो. पाणी, खत आणि कीटक नियंत्रणात मदत होते,” – माhendra Thorat, खुटाव.
“AI-Irrigation सूचनांमुळे मला निश्चिंतता मिळाली,” – सीमा चावण, बारामती.
7. महाराष्ट्रात AI शेतीचे फायदे
40% पर्यंत उत्पादन वाढ
50% पाणी बचत
कीटक नियंत्रण + pH नियंत्रण
मृदा नकाशण + कीटक चेतावणी
खर्चात बचत आणि चांगली विक्री मान्यता
FAQs – AI शेती महाराष्ट्र
MahaAgri‑AI Policy म्हणजे काय?
₹500 कोटीसाठी पाच वर्षांचे AI शेती धोरण, ज्यात ड्रोन, सेंसर, चैटबॉट्स आणि प्रशिक्षण केंद्रांचा समावेश आहे.
AI वापरून उत्पादन वाढते का?
होय. पुणे-बारamati मधील प्रायोगिक शेतीत 40% पर्यंत उत्पादन वाढ दिसून आले आहे.
हे किती किफायतशीर आहे?
सुरुवातीला ₹10,000 प्रति शेतकरी खर्च येतो; पण उत्पादनात आणि बचतीत चांगला नफा मिळतो.
‘Vistaar’ कशासाठी वापरता येईल?
पिकांचे रोग, खत, सिंचन आणि सरकारी योजनांबद्दल agronomic सल्ला घेण्यासाठी.
निष्कर्ष
MahaAgri‑AI Policy, बारामती आणि सातारा मधील प्रयोग, आणि शेतकऱ्यांच्या प्रत्यक्ष अनुभवांनी AI शेतीची उपयुक्तता सिद्ध झाली आहे. AI शेती महाराष्ट्रात एक नवीन क्रांती सुरू करत आहे आणि ते डिजिटल रूप घेत आहे.
तुम्ही जर शेतकरी असाल, कृषी तंत्रज्ञान आवडत असेल किंवा कृषी सल्लागार असाल, AI शेती हे भविष्यातील एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. आजच यात सहभागी व्हा आणि प्रगती साधा!