संत तुकाराम महाराज, महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक आणि धार्मिक जीवनात एक अतुलनीय स्थान ठेवतात. त्यांचे अभंग आजही लाखो भक्तांच्या अंतःकरणाला स्पर्श करतात. या लेखात आपण तुकाराम महाराजांच्या अभंगांच्या विश्वात एक छोटीशी भ्रमण करूया.
संत तुकाराम महाराजांचे जीवन आणि कार्य
तुकाराम महाराजांचा जन्म देवगिरी जिल्ह्यातील पाहीणी या गावी झाला. ते एक साधारण शेतकरी होते. परंतु त्यांच्या अंतर्मन हे भक्तिमार्गाने ओतप्रत होते. त्यांनी आपल्या अभंगांमध्ये साध्या सोप्या भाषेत भगवंत भक्तीचे दर्शन घडवले. त्यांचे अभंग आजही मराठी साहित्याचा एक महत्वपूर्ण आधारस्तंभ आहेत.
तुकाराम महाराजांचे बारा अभंग
तुकाराम महाराजांनी लिहिलेले बारा अभंग विशेषतः प्रसिद्ध आहेत. हे अभंग त्यांच्या भक्तीभावनांचे सार समजले जातात. या बारा अभंगांचा नियमित पाठ करणे आणि त्यांचा अर्थ समजून घेणे भक्तांसाठी एक महत्त्वाचा धार्मिक अनुभव असतो.
संत तुकारामांचे बारा अभंग :-
जन्‍माचें ते मूळ पाहिले शोधून । दु:खासी कारण जन्म घ्‍यावा ॥१॥
पापपुण्‍य करुनि जन्‍मा येतो प्राणी । नरदेहा येवूनी हानि केली ॥२॥
रजतमसत्‍व आहे ज्‍याचे अंगी । याची गुणी जग वाया गले ॥३॥
तम म्हणजे काय नरकचि केवळ । रज तो सबळ मायाजाळ ॥४॥
तुका म्‍हणे येथे सत्‍वाचे सामर्थ्‍य । करावा परमार्थ अहर्निशी ॥५॥
अहर्निश सदा परमार्थ करावा । पाय न ठेवावा आडमार्गी ॥१॥
आडमार्गी कोणी जन ते जातील । त्‍यातुनि काढील तोचि ज्ञानी ॥२॥
तोचि ज्ञानी खरा तारी दुजीयासी । वेळोवेळा त्‍यासी शरण जावे ॥३॥
आपण तरेल नव्‍हे ते नवल । कुळे उध्‍दरील सर्वांची तो ॥४॥
शरण गेलियाने काय होते फळ । तुका म्‍हणे कुळ उध्‍दरीले ॥५॥
उध्‍दरीले कुळ आपण तरला । तोचि एक झाला त्रेलोक्‍यात ॥१॥
त्रेलोक्‍यत झाले द्वेतचि निमाले । ऐसे साधियले साधन बरवें ॥२॥
बरवें साधन सुखशांती मना । क्रोध नाही जाणा तिळभरी ॥३॥
तिळभरी नाही चित्तासि तो मळ । तुका म्‍हणे जळ गंगेचे ते ॥४॥
जैसी गंगा वाहें जैसे त्‍याचे मन । भगवंत जाण तया जवळी ॥१॥
त्‍याचे जवळी देव भक्ति भावे उभा । स्‍वानंदाचा गाभा तया दिसे ॥
तया दिसे रुप अंगुष्‍ठ प्रमाण । अनुभवी खुण जाणति हे ॥३॥
जाणती हे खूण स्‍वात्‍मानुभवी । तुका म्‍हणे म्‍हणे पदवी ज्‍याची त्‍याला ॥४॥
ज्‍याची त्‍याला पदवी इतरां न साजे । संताला उमजे आत्‍मसूख ॥१॥
आत्‍मसूख घ्‍यारे उघडा ज्ञानदृष्‍टी । याविण चावटी करु नका ॥२॥
करु नका काही संतसंग धरा । पूर्विचा जो दोहरा उगवेल ॥३॥
उगवेल प्रारब्‍ध संतसंगे करुनी । प्रत्‍यक्ष पुराणी वर्णियेले ॥४॥
दोष हे जातील अनंत जन्‍मीचे । पाय त्‍या देवाचे न सोडावे ॥१॥
न सोडावे पाय निश्‍चय तो करा । आळवा शारंगधरा भावबळे ॥२॥
धरुनि केशव आणा भावबळे । पापियां न कळे काहि केल्‍या ॥३॥
न कळे तो देव संत संगावाचुणी । वासना जाळोनि शुध्‍द करा ॥४॥
शुध्‍द करा मन देहातित व्‍हावे । वस्‍तुती ओळखावें तुका म्‍हणे ॥५॥
ओळखारे वस्‍तु सांडारे कल्‍पना । नका आडराना जावूं झणी ॥१॥
झणी जाल कोठे बुडवाल हीत । विचारी मनांत आपुलिया ॥२॥
आपुलिया जीवे शिवासी पहावे । आत्‍मसुख घ्‍यावे वेळोवेळा ॥३॥
घ्‍यावे आत्‍मसुख स्‍वरुपी मिळावे । भूती लीन व्‍हावे तुका म्‍हणे ॥४॥
भूती जीन व्‍हावे सांगावे न लगेचि । आता अहंकाराची शांती करा ॥१॥
शांती करा तुम्‍ही ममता नसावी । अंतरी वसावी भूतदया ॥२॥
भूतदया ठेवा मग काय उणे । प्रथम साधन हेचि असे ॥३॥
असो हे साधन ज्‍यांचे चित्‍ती वसे । मायाजाळ नासे तुका म्‍हणे ॥४॥
मायाजाळ नासे या नामें करुनि । प्रिती चक्रपाणि असो द्यावी ॥१॥
असो द्यावी प्रिती साधूचे पायंशी । कदा किर्तनासी सोडू नये ॥२॥
सोडू नये पुराणश्रवण किर्तन । मनन निदिध्‍यास साक्षात्‍कार ॥३॥
साक्षात्‍कार झालिया सहज समाधि । तुका म्‍हणे उपाधी गेली त्‍याची ॥४॥
गेली त्‍याची जाण ब्रह्म तोचि झाला । अंतरी निवाला पूर्णपणे ॥१॥
पूर्णपेणे झाला राहतो कैशा रीती । त्‍याचि स्थिती सांगतो मी ॥२॥
सांगतो मी तुम्‍हा ऐका मनोगत । राहतो मूर्खवत जगामाजी ॥३॥
जगात पिशाश्‍च अंतरी शहाणा । सदाब्रह्मी जाणा निमग्‍न तो ॥४॥
निमग्‍न तो सदा जैसा मकरंद । अंतर्बाहय भेद वेगळाले ॥५॥
वेगळाले भेद किर्ती त्‍या असती । ह्र्यदगत त्‍याची गति न कळे कवणाला ॥६॥
न कळे कवणाला त्‍याचे हेचि वर्म । योगी जाणे वर्म खुण त्‍याची ॥७॥
खुण त्‍याची जाणे जे तैसे असती । तुका म्‍हणे भ्रांती दुजीयाला ॥८॥
दुकजियाला भ्रांति भाविकाला शांति । साधुची ती वृत्‍ती लिन झाली ॥१॥
लीन झाली वृत्‍ती ब्रह्माते मिळाले । जळांत आटले लवण जैसे ॥२॥
लवण जैसे पुन्‍हा जळाचे बाहेरी । येत नाही खरे त्‍यातुनिया ॥३॥
त्‍या सारिखे तुम्‍ही जाणा साधुवृत्‍ती । पुन्‍हा न मिळती मायाजाळी ॥४॥
मायाजाळ त्‍यांना पुन्‍हा रे बाधेना । सत्‍य सत्‍य जाणा तुका महणे ॥५॥
स्‍वर्ग लोकांहूनी आले हे अभंग । धाडियले सांग तुम्‍हांलागी ॥१॥
नित्‍यनेमे यांसी पढतां प्रतापें । जळतील पापे जन्‍मांतरीची ॥२॥
तया मागे पुढे रक्षी नारायण । मांदिल्‍या निर्वाण उडी घाली ॥३॥
बुद्धिचा पालट नासेल कुमती । होईल सदभक्ति येणे पंथे ॥४॥
सदभक्ति झालिया सहज साक्षात्‍कार । होईल उध्‍दार पूर्वजांचा ॥५॥
साधतील येणे इहपरलोक । सत्‍य सत्‍य भाक माझी तुम्‍हां ॥६॥
परोपकारासाठी सांगीतले देवा । प्रासादिक मेवा ग्रहण करा ॥७॥
येणे भवव्‍यवथा जाईल तुमची । सख्‍या विठ्ठलाची आण मज ॥८॥
टाळ आणि कंथा धाडिली णिशाणी । घ्‍यारे ओळखोनी सज्‍जन हो ॥९॥
माझे दंडवत तुम्‍हा सर्व लोकां । देहा सहित तुका वैकुंठासी ॥१०॥
तुकाराम महाराजांचे अभंग आणि त्यांचा अर्थ
तुकाराम महाराजांचे अभंग केवळ शब्दांचा संग्रह नाहीत, तर ते आत्म्याला स्पर्श करणारे विचार आहेत. त्यांच्या अभंगांमध्ये दैनिक जीवनातील समस्या, आनंद, दुःख, आणि भगवंतावरील प्रेम यांचे दर्शन होते. त्यांचे अभंग वाचताना आणि गाताना आपल्याला एक वेगळाच आनंद मिळतो.
तुकाराम महाराजांचे बारा अभंग हे त्यांच्या रचनांमधील काही विशेष अभंग आहेत, जे त्यांच्या भक्तिसाहित्यातील गाभा दर्शवतात. हे बारा अभंग आपल्याला आध्यात्मिक मार्गदर्शन करतात आणि जीवनातील विविध संकटांमधून मार्ग काढण्याचा मार्ग दाखवतात. प्रत्येक अभंगामध्ये तुकाराम महाराजांचे जीवनदर्शन आणि तत्वज्ञान प्रतिबिंबित होते.
उदाहरणार्थ:
- आम्हा घरी धन शब्दांचीच रत्ने: या अभंगामध्ये तुकाराम महाराजांनी शब्दांच्या संपत्तीची महती वर्णन केली आहे.
- कानडा राजा पंढरीचा: या अभंगामध्ये त्यांनी विठोबाच्या प्रति आपली श्रद्धा व्यक्त केली आहे.
संत तुकाराम महाराज अभंग व अर्थ PDF DOWNLOAD
तुकाराम महाराजांच्या अभंगांचा अर्थ त्यांच्या प्रत्येक शब्दात लपलेला आहे. त्यांच्या अभंगांचे अर्थ समजून घेणे म्हणजे त्यांच्या तत्वज्ञानाला आत्मसात करणे होय. प्रत्येक अभंगाच्या अर्थामध्ये तुकारामांनी जीवनातील साधेपण, प्रेम, आणि भक्ती यांची महत्ता सांगितली आहे.
उदाहरणार्थ:
- “वृक्षवल्ली आम्हा सोयरे वनचरे”: या अभंगात तुकाराम महाराजांनी निसर्गातील प्रत्येक घटकासोबत आपले मैत्रीपूर्ण नाते कसे असावे हे सांगितले आहे.
तुकाराम महाराजांचे अभंग: भक्ती आणि जीवनाचे एक मार्गदर्शन
तुकाराम महाराजांचे अभंग हे केवळ भक्तिगीत नसून ते जीवनातील विविध समस्यांवर उत्तर देणारे एक मार्गदर्शन आहेत. त्यांचे अभंग आपल्याला आत्मशांती आणि समाधानाचा मार्ग दाखवतात.
तुकाराम महाराजांचे अभंग PDF
तुकाराम महाराजांचे अभंग आजच्या काळात
आजच्या धकाधकीच्या जगातही तुकाराम महाराजांचे अभंग आपल्याला शांती आणि समाधान देतात. त्यांचे विचार आजही प्रासंगिक आहेत. त्यांचे अभंग वाचणे, गाणे किंवा ऐकणे आपल्या आत्मिक वाढीसाठी फायदेशीर ठरू शकते.
तुकाराम महाराजांचे अभंग वाचताना आणि गाताना आपल्याला एक वेगळाच आनंद मिळतो. ते आपल्या जीवनाला एक नवी दिशा देऊ शकतात.